Door de eeuwen heen zijn orgels gerenoveerd en aangepast. Maar het restaureren van orgels, dat wil zeggen het herstellen van een oude toestand, stond in de jaren ’50 van de vorige eeuw nog in de kinderschoenen. Orgelbouwer Flentrop was hierin pionier en de grote vraag naar nieuwe orgels in het derde kwart van de 20e eeuw bood hem de gelegenheid om verworven inzichten meteen toe te passen.

Het Flentrop orgel in de Leeuwenbergh

Eén van die toepassingen was het orgel dat op 12 december 1954 in gebruik werd genomen in gebouw de Leeuwenbergh te Utrecht. De Leeuwenbergh was op dat moment in gebruik als kerk van een federatie tussen Vrijzinnig Hervormden en de Nederlandse Protestantenbond. Naar verluid is Flentrop in Utrecht aanbevolen door Albert Schweitzer, al ging de uitverkiezing niet zonder slag of stoot. Aanwijzingen dat Schweitzer zich daadwerkelijk met de bouw van het Leeuwenbergh orgel heeft bemoeid, zijn er niet.

Organist van de Leeuwenbergh was George Stam, in die tijd in Zwolle adviseur bij de ingrijpende restauratie van het grote Schnitgerorgel. Veel bekende organisten hebben herinneringen aan het orgel. Het werd veelvuldig gebruikt bij conservatoriumexamens en orgelconcoursen. Tot 2004 bleef de Leeuwenbergh in gebruik als kerk. Daarna was het gebouw beschikbaar voor recepties, congressen en culturele evenementen. Het orgel was vijftien jaar lang niet meer dan een zwijgend decorstuk.

Het Flentrop orgel naar Zwolle

In het najaar van 2018 werd besloten om met de exploitatie van de Leeuwenbergh te stoppen. Er werd een nieuwe bestemming gevonden als studio voor kamermuziek. In januari 2019 werd het gebouw overgedragen. De nieuwe gebruiker had evenwel bedongen dat het orgel op dat moment uit het gebouw verwijderd moest zijn. Het instrument werd om die reden overgedragen aan Flentrop Orgelbouw B.V. Het orgel is van hoge kwaliteit en representatief voor het werk van de naamgever van de firma Flentrop. Om die reden wil Flentrop Orgelbouw dat dit orgel behouden blijft op een plaats waar het regelmatig wordt bespeeld.

Tegelijkertijd werd in Zwolle besloten tot een ingrijpende herinrichting van de Grote Kerk. Om het Schnitgerorgel te beschermen tegen bouwstof werden verschillende mogelijkheden overwogen, maar uiteindelijk is ervoor gekozen om de pijpen uit het orgel te verwijderen en de windladen met plastic af te dekken. Omdat ook gestart werd met de fondsenwerving voor de voorgenomen restauratie van het Schnitgerorgel ging Zwolle op zoek naar een tijdelijk vervangend orgel voor de muzikale activiteiten in de kerk.

Beschrijving van het Leeuwenbergh-orgel

Het orgel dat D.A. Flentrop bouwde voor de Leeuwenbergh te Utrecht is gaaf bewaard gebleven. De dispositie is sinds de oplevering in 1954 niet gewijzigd. Wel zijn de plannen tijdens de bouw kennelijk aangepast, want op de zijkant van de windladen zijn de namen van de registers genoteerd. Bij het tongwerk op de bovenwerklade staat ‘Schalmei 8’. Uiteindelijk is voor een Dulciaan gekozen.

Dispositie

Manuaalomvang C-f3
Pedaalomvang C-f1
stemming gelijkzwevend; a = 440 Hz

Het orgel vertoont na 65 jaar nauwelijks tekenen van slijtage. De akoestiek van de Zwolse Grote Kerk is uiteraard een totaal andere dan die van de Leeuwenbergh. Desondanks is aan de intonatie van het orgel niets gewijzigd. Het orgel klinkt evenwichtig en draagkrachtig tot aan het andere eind van de kerk.

De verplaatsing naar Zwolle heeft in Utrecht tot politieke aandacht geleid voor behoud van orgel voor Utrecht. In de omgevingsvergunning van de gemeente Utrecht is daarom bepaald dat het Flentrop-orgel per 1 januari 2026 weer teruggeplaatst moet zijn in de Leeuwenbergh. Maar voorlopig zal het in Zwolle de honneurs voor Franz Casper Schnitger waarnemen. Het zal te horen zijn in de wekelijkse Michaëlsvieringen en in gevarieerde concertseries.

De informatie over het Leeuwenberghorgel is ontleend aan een artikel van mr. E.R. (Robert) Helder, o.a. bestuurslid van de Stichting Schnitgerorgel Zwolle. Het volledige artikel is te lezen en te downloaden via onderstaande link: